Een opmerking van je partner schiet je volledig in het verkeerde keelgat. Je krijgt slecht nieuws waar je helemaal onthutst van bent. De kritiek van je baas maakt je ineens heel onzeker. Pijnpunten: we hebben ze allemaal. En vaak reageren we telkens op een vergelijkbare manier op zo’n pijnpunt – soms op manieren die ons niet echt verder helpen of zelfs ronduit belemmeren. Schematherapie schijnt licht op die patronen en leert je hoe je op een gezondere manier op pijnpunten kunt reageren.
Wat zijn schema’s en modi?
De psychologie gaat ervan uit dat we als mens deels worden gevormd door ons eigen, unieke karakter, en deels door onze ervaringen uit het verleden – vooral die uit onze jeugd. Die ervaringen creëren een soort bril waardoor we naar onszelf en de wereld kijken. De psychologie noemt zo’n bril een ‘schema’. Uiteraard bepaalt onze bril ook wat we zien en hoe we daarop reageren. Die reactie noemt de psychologie een ‘modus’.
Schema’s en modi
Elk kind heeft enkele basisbehoeften: liefde, veiligheid, verbondenheid, acceptatie, duidelijke grenzen en de juiste mate van autonomie. Ben jij tijdens je jeugd in die behoeften voorzien, dan heb je ‘functionele schema’s’ ontwikkeld, zoals de schematherapie dat noemt. In Jip-en-Janneketaal: je hebt een bril op die je een realistisch, maar positief beeld van jezelf en de wereld geeft, en voldoende (zelf)vertrouwen om flexibel te reageren op wat er op je pad komt. Is in sommige van die behoeften niet voorzien? Heb jij je in het verleden bijvoorbeeld veel buitengesloten, afhankelijk of onveilig gevoeld? Dan zijn je schema’s ‘disfunctioneler’. Je bril geeft je een negatiever beeld van de wereld, waardoor je sneller wordt getriggerd door pijnpunten. En des te meer pijn dat doet, des te heftiger je emotionele reactie of ‘modus’.
Disfunctionele schema’s
De schematherapie onderscheidt maar liefst achttien schema’s (= brillen) en er kunnen meerdere schema’s tegelijkertijd ‘actief’ zijn. Voorbeelden van veelvoorkomende disfunctionele schema’s zijn:
- Onverbondenheid en afwijzing. Je bent ervan overtuigd dat anderen je in de steek zullen laten of misbruik van je zullen maken. Je voelt je snel minderwaardig en geïsoleerd.
- Overmatige waakzaamheid. Je vindt dat je alles perfect en foutloos moet doen en bent geneigd positieve dingen te bagatelliseren.
- Verzwakte autonomie en prestatie. Je voelt je vaak dom, hulpeloos of afhankelijk en gaat ervan uit dat dingen mis zullen gaan en dat je jezelf dan niet kunt beschermen.
Disfunctionele modi
Ook de modi (= emotionele reacties) kunnen disfunctioneel zijn en ons niet verder helpen. We voelen ons soms precies zoals we ons als kind ook voelden. Of we spiegelen onze emoties aan die van onze ouders. Daar zijn de modi ook gedeeltelijk naar vernoemd:
- Kindmodi. Vrijwel alle heftige emoties kunnen we onder de kindmodi scharen. Denk aan woede, verdriet, wanhoop, angst en impulsiviteit.
- Oudermodi. De oudermodi komen vaak overeen met de manier waarop onze ouders vroeger op ons reageerden. Denk aan veeleisendheid, perfectionisme, of een straffende of beschuldigende houding.
- Copingmodi. Omdat disfunctionele kind- en oudermodi behoorlijk onprettig aanvoelen, ontwikkelen we allemaal ook copingmodi om die onprettige gevoelens te voorkomen, te laten verdwijnen of te overstemmen. Denk aan afstandelijkheid, overdreven rationaliteit, een muur rondom jezelf optrekken, jezelf verdoven, dingen weglachen, overschreeuwen of zelfs aanvallen.
Een modus kan door een schema getriggerd worden, maar ook door een andere modus. Zo zorgt een disfunctionele oudermodus (“Het moet perfect!”) soms voor een kindmodus (opstandigheid, faalangst of wanhoop) of een copingmodus (doen alsof het je niet interesseert).
Wat is schematherapie?
Soms weet je niet waarom je reageert zoals je reageert, waarom je je voelt zoals je je voelt of waarom je doet zoals je doet. Het raamwerk van schema’s en modi, in de jaren negentig ontwikkelt door de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young, geeft dan enorm veel inzicht. Het geeft je de tools om een ingewikkeld mentaal proces in woorden uit te drukken. Je kunt er je pijnpunten en je emotionele reacties daarop duidelijk mee aanwijzen. De bewustwording die je daarmee creëert is het begin van positieve verandering.
Voor wie is schematherapie bedoeld?
Schematherapie is inmiddels wetenschappelijk bewezen effectief, vooral bij mensen met wat zwaardere klachten, zoals persoonlijkheidsproblematiek of chronische depressie. Maar omdat iedereen zich in de schema’s en modi kan herkennen, is de behandelmethode voor iedereen erg bruikbaar. Heb je sterk disfunctionele schema’s (= veel negatieve brillen en pijnpunten), dan zijn je modi gemakkelijk te herkennen. Heb je grotendeels functionele schema’s, dan zijn je modi minder overheersend (= je wordt minder emotioneel), maar daardoor is het ook makkelijker ze te verbeteren.
Hoe werkt schematherapie?
De modi zijn in essentie niet ‘verkeerd’. In sommige situaties is het juist goed angstig of verdrietig te zijn, jezelf straffend toe te spreken of wat afstand te nemen om jezelf te beschermen. Schematherapie leert je de juiste modi in de juiste situaties te ‘activeren’. Een schematherapeut helpt je te onderzoeken wanneer bij jou welke modus actief wordt. Welke heftige gevoelens ervaar je vaak? Wanneer heb je je vaker zo gevoeld? Komen er specifieke herinneringen op? Zijn er gevoelens die je vaak probeert weg te stoppen?
Functionele modi
Schematherapie heeft tot doel meer grip te krijgen op je modi. Het resultaat? Je leert twee uitermate functionele modi vaker te activeren:
- De gezonde volwassene. Deze oudermodus roept de disfunctionele oudermodi een halt toe en is een gezonde reactie op de heftige kindmodi. Als je in deze modus verkeert, ben je in staat jezelf te troosten en aan te moedigen, geef je je emoties voldoende ruimte en stel je reële grenzen.
- Het blije kind. “Als een kind zo blij”: dat is het gevoel dat deze modus representeert. Je voelt je oprecht dankbaar en gelukkig als er iets positiefs gebeurt, geniet van kleine dingen, viert je successen en bent in voor plezier maken.
Direct online schematherapie
Heb jij het gevoel dat bepaalde terugkerende gedragspatronen je in de weg staan? Kan je er niet de vinger op leggen waarom je soms zo heftig op iets reageert? Zou je graag wat minder streng voor jezelf willen zijn, je meer open durven stellen of je grenzen beter aan willen geven? De online schematherapeuten van Psycholoog op Afstand kunnen direct met je aan de slag.
Therapie waar, wanneer en hoe jij het wilt
Al onze therapeuten zijn ervaren, universitair opgeleide (gz-)psychologen met een NIP- of BIG-registratie. Wij verzorgen online schematherapie, waar in Nederland (of ter wereld) jij ook woont.
- eenvoudig online
- geen wachtlijst
- geen verplicht aantal sessies
- afgestemd op jouw unieke situatie
- waar en wanneer jij wilt
- zonder doorverwijzing
Door ons grote team kunnen we je bovendien met zorg koppelen aan een schematherapeut met wie jij een fijne klik hebt. Vul onderstaand contactformulier in voor een gratis en vrijblijvend kennismakingsgesprek.
Je leest meer over dit onderwerp in dit artikel over schematherapie of op schematherapie.nl.
